بسم الله الرحمن الرحیم، اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم، این مطلب در باب شناختنامه ی امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیهماالسلام و بخش یکم از فضایل امیرالمومنین علی(ع) است.

شناختنامه‌ی امیرالمومنین علی(ع)

امام اول یا معصوم دوم از آل محمد صل الله علیه و اله و سلم. لقب ایشان مرتضی و کنیه ایشان ابولحسن است. نام پدر و مادر گرامی ایشان به ترتیب عمران ابوطالب و فاطمه بنت اسد علیهماالسلام می باشد.

تاریخ نورانیت زمین و ولادت ایشان ۱۳ رجب سال ۳۰ عام الفیل در خانه ی کعبه است. مدت امامت ایشان بعد از فوت پیامبر (ص)، ۳۰ سال است و مدت عمر با ارزش ایشان ۶۳ سال است. همسر ایشان حضرت فاطمة‌الزهرا(س) هستند که مقام ولایت دارند.

تاریخ شهادت امیرالمومنین ۲۱ ماه رمضان و ایشان به دست عبدالرحمن بن ملجم مرادی(یکی از افرادی که در تابوتی در چاه عمیق فلق در جهنم می باشد) به شهادت رسیدند.

حرم با صفای امیرالمومنین(ع) در کوفه ی قدیم و نجف اشرف امروزی قرار دارد. دو فرزند از فرزندان امیرالمومنین که به مقام امامت نایل شدند، امام حسن امام دوم و امام سوم حسین علیهماالسلام می باشند. حضرت ابالفضل العباس و حضرت زینب علیهماالسلام از دیگر عزیزانی هستند که مقام بسیار والایی پیش درگاه حق تعالی دارند که در وصف نگنجد.

فضایل امیرالمومنین علی(ع)

در ادامه‌ی این پست قطره‌ای از اقیانوس فضایل امیرمومنان علی(ع) را خواهیم آورد. این مطالب برگرفته از قرآن، روایات و احادیث اهل بیت علیهم‌السلام می‌باشد، که در کتب معتبر شیعه و همچنین کتب معتبر نزد اهل تسنن است نیز می‌باشد.

شأنى شريف

امام صادق عليه السلام درباره ى شأن نزول آيه ۶۴ انفال می‌فرمایند:

«يا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَسْبُكَ اللّهُ وَ مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ»
يعنى: اى پيامبر! خداوند و مؤمنانى كه از تو پيروى كرده اند تو را بس است فرمود: اين آيه در شأن على عليه السلام نازل شد.

و ترمذى در مناقب ص ۵۴ و علامه مظفر در دلائل الصدق ج ۲ ص ۱۸۵ آورده كه اين آيه در شأن والاى اميرموحدان عالم، حضرت سيدالكونين على بن ابيطالب عليه السلام نازل شده است. [۱] [۱]: احقاق الحق، ج ۳، ص ۱۹۶.

ولايت راه صعود به آسمان

زيدبن على بن الحسين عليه السلام گويد: مقصود از آيه شريفه:

«وَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ» ولايت على بن ابيطالب است.

(جالب اين كه حاكم حسكانى در شواهدالتنزيل نيز اين روايت را آورده و بر آن تصريح و تأكيد كرده كه «وَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ» ولايت على عليه السلام است، ج ۱، ص ۲۶۳).

راه خدا

امام باقر عليه السلام فرمودند:

«على بن ابيطالب يامر بالعدل وهو على صراط مستقيم».
يعنى: فرمان دهنده به عدل و كسى كه در صراط مستقيم است على بن ابيطالب عليه السلاممى باشد. [۵] [۵]: . توضيح الدلائل، ص ۱۶۳ – تأويل الايات، ج ۱، ص ۲۵۸ – كشف الغمه اربلى، ج ۱، ص ۳۲۴.

فضل، از فضایل امیرالمومنین(ع)

امام باقر عليه السلام درباره ى آيه شريفه: «وَ يُؤْتِ كُلَّ ذِي فَضْلٍ فَضْلَهُ… » می‌فرمایند:
يعنى: خداوند به هر صاحب فضيلتى، فضل او را (به تناسب كمالش) عطا كند. فرمودند: مقصود از اين آيه على بن ابيطالب است. [۴] [۴]: . توضيح الدلائل، ص ۱۶۱ – ارجح المطالب، ص ۸۶ – تفسير قمى، ج ۱، ص ۳۲۱ – دلائل الصدق، ج ۲، ص ۲۶۰ – مناقب ابن شهر آشوب مازندرانى، ج ۳، ص ۹۸.

تقسيم كننده بهشت و دوزخ

ابوبصير از امام باقر عليه السلام از پدرانش عليهما السلام روايت كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

اى على! حال تو چگونه است آن گاه كه صراط بر روى دوزخ كشيده شود و تو بر لب پرتگاه دوزخ ايستاده باشى و به مردم گفته شود: «عبور كنيد».
آن گاه تو به دوزخ مى گويى: اين شخص از آن من و اين شخص از آن تو.

على عليه السلام عرض كرد: اى رسول خدا اينان (كه من براى خود بر مى گزينم) چه كسانى هستند؟ فرمود: آن‌ها شيعيان تو هستند و هركجا كه باشى با تو خواهند بود.

عالم امت محمد صلى الله عليه و آله

امام باقر عليه السلام فرمود: «وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ» درباره ى على نازل شده و او عالم اين امّت است. [۳]

«هذه الاية نزلت فى علّىً عليه السلام انّه عالم هذه الامّة».
يعنى: اين آيه نازل شد در شأن والاى امام على عليه السلام چرا كه اوست عالم اين امت.
[۳]: . رعد/ ۴۳ – ينابيع المودة، ص ۱۰۴.

آرامش قيامت در كنار كوثر

رسول خدا صلى الله عليه و آله به امام على عليه السلام فرمود:

«يا على انت و شيعتك على الحوض تسقون من احببتم و تمنعون من كرهتم و انتم الامنون يوم الفزع الاكبر فى ظّل العرش و يفزع الناس و لا تفزعون و يحزن النّاس و لا تحزنون و فيكم نزلت هذه الآية: ان الذين سبقت لهم منّا الحسنى…!

ترجمه: يا على! تو و شيعيان تو در كنار كوثر، هركه را خواهيد آب مى دهيد و هركه را خواهيد منع مى كنيد و شماييد كه در آن روز كه روز فزع اكبر است زير سايه عرش خداوند جاى داريد در حالى كه مردم در شدت و سختى و هراس هستند و شما در امن و آرامش به سر مى بريد و اين آيه: «إِنَّ الَّذِينَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَّا الْحُسْنى…. »، درباره شما نازل شده است. [۲] [۲]: . بحارالانوار، ج ۳۹، ص ۳۰۷.

تفسيرى جامع

ابن حجر عسقلانى در لسان الميزان از مغيره بن سعيد آورده كه مى گويد: مقصود از «بالعدل» در آيه شريفه: «إِنَّ اللّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ… ». ۵
على بن ابيطالب است و مقصود از «الاحسان» فاطمه عليها السلام است و مقصود از «وَ إِيتاءِ ذِي الْقُرْبى» حسن و حسين هستند. [۱] [۱]: . لسان الميزان، ج ۶، ۷۶، چاپ حيدرآباد.

برترين شاهد خدا

شخصى از امام على عليه السلام پرسيد: بهترين فضيلت شما كدام است؟
امام اين آيه را تلاوت فرمود: «وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ». ۴
و فرمود: مقصود از اين آيه من هستم. [۲] سئل اميرالمؤمنين على عليه السلام «عن افضل منقبة له فتلا هذه الاية (أَ فَمَنْ كانَ عَلى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ يَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ»…. [۳] وقال: «انا الشّاهد من رسول الله صلي الله عليه و آله از امام على عليه السلام سؤال شد: بهترين منقبت و فضيلت شما كدام است؟
امام اين آيه را تلاوت نمود و فرمود: مقصود از شاهد در اين آيه من هستم. [۱] [۲]: . كافى، ج ۱، ص ۲۵۷.
[۳]: . هود / ۱۷.
[۱]: . احتجاج، ج ۱، ص ۲۳۲ – تفسير صافى – كافى، ج ۱، ص ۱۹۰.

دست خدا، حزب خدا

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: يا على! اين دين با شما شروع شده و به دست شما پايان پذيرد صبر را پيشه سازيد كه سرانجام امور از آنِ پرهيزكاران است شما حزب خدائيد و دشمنانتان حزب شيطان. خوشا به حال آنكس كه از شما فرمان برد…. [۳] [۳]: . امالى مفيد، ص ۱۷۰.

ياد على عليه السلام در قرآن

امام باقر عليه السلام در تفسير «وَ لَقَدْ صَرَّفْنا فِي هذَا الْقُرْآنِ لِيَذَّكَّرُوا وَ ما يَزِيدُهُمْ إِلاّ نُفُوراً»۳ فرمود:
مقصود اين است كه ما على عليه السلام را در همه جاى قرآن ياد كرديم و او نزد ما ذكر است با وجود اين مردم از او فاصله گرفتند.

«و لقد ذكرنا عليا فى كل القرآن و هو الذكر و ما يزيدهم نفورا». [۱] [۱]: تفسير فرات كوفى، ص ۲۴۱ – شواهدالتنزيل، ج ۱، ص ۴۵۶.

نهايت آرزوى مؤمنان

خزيمه به امام على عليه السلام نگاه كرد امام على عليه السلام به او فرمود: اى خزيمه! آيا نمى بينى مردم نسبت به فضل خداوند بر من و موقعيت من نسبت به رسول خدا صلى الله عليه و آله و آنچه خداوند از علم و دانش به من عطا فرموده چگونه حسد مى ورزند؟

خزيمه گفت: راوا نعمة الله ليست عليهم عليك وفضلاً بارعا لاتنازعه، من الدّين والدّنيا جميعا لك المنى وفوق المنى اخلاقه وطبايعه، فعضّوا من الغيظ الطويل اكفّهم عليك ومن لم يرض فالله خادعه.

– نعمت خدا و فضل او را بر تو ديدند و چنين نعمت و تفضلى به آن‌ها عطا نشده بود.
– و چون ديدند كه تو از جهت دين و دنيا در منتهاى آرزوى هر كسى و فوق آن قرار دارى.
– از ناراحتى و حسد انگشت به دهن جويدند و چون از داده خداوند نسبت به تو راضى نشدند خداوند آن‌ها را مؤاخذه خواهد نمود. [۱] [۱]: . شواهد التنزيل، ج ۱، ص ۱۴۴.

پيشروان به سوى بهشت

ابن عباس گويد: از تفسير قول خداوند: «اَلسّابِقُونَ السّابِقُونَ أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ فِي جَنّاتِ النَّعِيمِ».
از رسول خدا صلى الله عليه و آله پرسيدم؛ فرمود: جبرئيل به من گفته: ايشان على و شيعيان او هستند آنانند كه به بهشت پيشى گيرند و به جهت كرامتى كه خداوند به آنان نمود مقربان درگاه خداى متعال مى باشند. [۴] [۴]: . امالى مفيد، ص ۳۳۹ – واقعه / ۱۲.

كوثر چيست؟

عبدالله بن عباس گويد: وقتى سوره كوثر نازل شد على بن ابيطالب عليه السلام عرض كرد: اى رسول خدا كوثر چيست؟

فرمود: نهرى است كه خداوند به من كرامت نموده است.

على عليه السلام عرض كرد: اين نهر گران‌قدر است پس آن را براى ما توصيف كن اى رسول خدا؟

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: آرى اى علی! كوثر نهرى است كه از زير عرش الهى جارى است آبش از شير سفيدتر و از عسل شيرين تر و از كره نرم تر است سنگريزه هايش زبرجد و ياقوت و مرجان و گياهش زعفران و خاكش مشك خوشبو و پايه هايش به زير عرش خدا استوار است.

آن گاه رسول خدا صلى الله عليه و آله دست به پهلوى اميرالمؤمنين زد و فرمود: «اى على! اين نهر از آن من و تو و دوستان تو پس از من خواهد بود». [۲] [۲]: . امالى مفيد، ص ۳۳۴.

حديثى جامع

عبدالرزاق بن قيس رحبى مى گويد: با على بن ابيطالب عليه السلام جلوى در دارالامارة كوفه نشسته بوديم تا اينكه نور آفتاب حضرت را وادار كرد تا كنار ديوار زير سايه نشيند همين كه از جا برخاست مردى از همدان دامن حضرت را گرفت و گفت: اى اميرمؤمنان يك حديث جامعى برايم بازگو تا خداوند به وسيله آن سودى به من رساند.

امام فرمود: مگر اين سود در بسيارى از احاديث نهفته نيست؟
عرض كرد: چرا وليكن حديث جامعى برايم بازگو.

امام فرمود: دوستم رسول خدا صلى الله عليه و آله برايم باز گفت: «كه من و شيعيانم كه چهره آن‌ها از سپيدى مى درخشد سيراب بر سر حوض كوثر وارد مى شويم و دشمنان ما با روئى سياه عطشان و لب تشنه بر آن وارد مى گردند».

سپس امام فرمود: اين را بگير كه نمونه اى از خروار است تو با آن كسى هستى كه دوستش دارى و براى توست آنچه به دست آورده اى مرا رها كن اى برادر همدانى سپس امام داخل دارالاماره شد.[۱] [۱]: . امالى مفيد، ص ۳۸۷.

خاشعين چه کسانی هستند؟

ابن عباس گويد: مقصود از خاشعين در آيه ۴۵ بقره:

«وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبِيرَةٌ إِلاّ عَلَى الْخاشِعِينَ»

همانا آن‌ها رسول خدا صلى الله عليه و آله و اميرالمؤمنين عليه السلام هستند كه در نماز خود اقبال و خشوع و ذلت در پيشگاه خداوند را رعايت مى نمودند.

حزب پيروز خدا

محدث و مفسر حسين بن حكم حبرى در كتاب «ما نزل من القرآن فى على عليه السلام» از سلمان فارسى روايت كرده كه:
سلمان هميشه به مردم مى گفت: اى مردم دل‌هاى خود را نسبت به محبت و ولايت على عليه السلام بررسى كنيد زيرا هر وقت من خدمت رسول خدا صلى الله عليه و آله مى رسيدم و على عليه السلام وارد مى شد رسول خدا صلى الله عليه و آله دست بر شانه من مى زد و مى فرمود:
«يا سلمان هذا و حزبه هم المفلحون؛ اى سلمان تنها على و حزب او رستگارند».
«… الا ان حزب الله هم المفلحون». [۴] [۴]: . ما نزل من القرآن فى على عليه السلام، ص ۲۳۱، بحارالانوار، ج ۶۸، ص ۴۰ مجادله، ۲۲.

نشانه اى قرآنی

امام باقر عليه السلام درباره «سلّم» در آيه ۲۰۸ سوره ى بقره:

«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ… » ولايت على بن ابيطالب عليه السلام و ولايت اوصياى بعد از اوست. [۳] [۳]: . امالى شيخ طوسى، ج ۱، ص ۳۰۶ – مناقب ابن شهر آشوب مازندرانى، ج ۳، ص ۹۶.

ايثار، سيرى سريع

امام صادق عليه السلام فرمود:

على عليه السلام مصداق عالى و افضل اين آيه: «وَ مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ وَ تَثْبِيتاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ كَمَثَلِ جَنَّةٍ… » است. [۱]و او از كسانى بود كه مال خود را براى جلب خشنودى خداوند در راه او مى بخشيد. [۲]

و در تفسير عياشى نيز از امام باقر عليه السلام روايت شده كه اين آيه در شأن على عليه السلام نازل شده است.
[۱]: . بقره / ۲۶۵.
[۲]: . تفسير نورالثقلين، ج ۱، ص ۲۶۳.

قرآن ناطق

وقتى رسول خدا صلى الله عليه و آله خبر شهادت جعفربن ابيطالب را به اميرالمؤمنين على عليه السلام داد امام على عليه السلام آيه: «إِنّا لِلّهِ وَ إِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ» را خواند و به دنبال آن آيه ۱۵۶ بقره نازل شد. [۱] مرحوم مجلسى در بحار از ابن عباس روايت كرده كه وقتى خبر شهادت حمزه در جنگ احد به اميرالمؤمنين عليه السلام رسيد حضرت اين آيه فوق را قرائت و به دنبال آن آيه نازل گشت. [۲] الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ (۱۵۶) ۞ ترجمه: [۳] [۳]: (همان) کسانی که هر گاه مصیبتی به ایشان می رسد، می گویند: «ما از آنِ خداییم. و به سوی او بازمی گردیم. »
[۱]: . تفسير برهان، ج ۱، ص ۱۶۸.
[۲]: . بحارالانوار، ج ۹، ص ۱۲۰.

حبل الله در قرآن كريم

ابن عباس گويد: خدمت رسول خدا صلى الله عليه و آله بوديم كه يك نفر از اعراب باديه نشين وارد شد و عرض كرد: يا رسول الله از شما شنيدم كه فرموديد: «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَمِيعاً وَ لا تَفَرَّقُوا» پس حبل الله كدام است كه ما به آن تمسك جوييم و به آن چنگ زنيم؟

رسول خدا صلى الله عليه و آله دست مبارك خود را بر دست على عليه السلام زد و فرمود:
«تمسّكو بهذا هو حبل الله المتين؛ به اين تمسك جوئيد كه او حبل الله متين و ريسمان محكم خداوند است». [۲] [۲]: . ينابيع المودة، ص ۱۱۹ – نهج السعادة، ج ۷، ص ۲۰۱.

ملاقات آخرين انسانها

در تفسير عياشى از امام باقر عليه السلام در تفسير آيه «وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ إِلاّ لَيُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ… »۴ فرمود: احدى از اولين و آخرين نبوده و نخواهد بود جز اين كه در وقت مرگ خود، رسول خدا صلى الله عليه و آله و اميرالمؤمنين عليه السلام را خواهد ديد.

اخلاص على عليه السلام

مرحوم مجلسى در بحارالانوار از عمربن خطاب(ل) آورده كه او گفت: به خدا سوگند من چهل انگشتر در حال ركوع صدقه دادم تا آنچه درباره ى على بن ابيطالب عليه السلام نازل شد براى من نيز نازل شود ولى چيزى نازل نشد. «و الله لقد تصدّقت باربعين خاتما و انا راكع لينزل فى مّا نزل فى على بن ابيطالب فما نزل». [۱]

وليكن در شأن امام على عليه السلام آيه: «إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ» نازل شده است حتى اين مطلب در كتب اهل سنت نيز آمده ابن مغازلى شافعى در مناقب آورده اين آيه در شأن على عليه السلام نازل شده است.

حضرت امير عليه السلام مى فرمايد: من در مسجد در حال ركوع بودم سائلى از من در خواست كرد و من انگشترم را به او دادم و آن گاه خدا اين آيه را نازل فرمود.
[۱]: . بحارالانوار، ج ۳۵، ص ۱۸۳ – روضه الواعظين، ص ۱۰۲ – تفسير نورالثقلين، در ذيل آيه ۵۵ مائده. در كتاب تفسيرى شيعه و سنى ماجراى خاتم بخشى سيد الموحدين على بن ابيطالب عليه السلام آمده است.

نجات دهنده با نور برهان

در تفسير آيه شريفه: «يا أَيُّهَا النّاسُ قَدْ جاءَكُمْ بُرْهانٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكُمْ نُوراً مُبِيناً»
امام صادق عليه السلام فرمود: مقصود از برهان محمد صلى الله عليه و آله است و مقصود از نور و صراط مستقيم در اين آيه على عليه السلام مى باشد. [۲]

در تفسير شريف مجمع البيان نيز امام صادق عليه السلام فرمود: مقصود از نور، ولايت على عليه السلام است. «النور ولاية علىّ صلوات الله وسلامه عليه».
[۲]: . تفسير عياشى، ج ۱، ص ۲۹۶.

سعادتمندى در آخرت

از سلمان فارسى نقل شده كه گفت: بيش از ده بار از رسول خدا صلى الله عليه و آله شنيدم كه به على عليه السلام فرمود:

يا على! تو و اوصياء از فرزندان تو در قيامت در اعراف بين بهشت و دوزخ قرار خواهيد گرفت و كسى به بهشت نخواهد رفت مگر آنكه شما را شناخته باشد و شما نيز او را پذيرفته باشيد و كسى به دوزخ نخواهد رفت مگر آن كه منكر شما بوده و شما او را نپذيرفته باشيد. [۱] [۱]: . ينابيع المودة، ص ۱۰۲.

سخن پایانی

هدف ما ارایه‌ی بخش کوچکی از فضایل امیرالمومنین علی(ع) است. سخن پایانی این مطلب باشد شکرگزاری از درگاه حق تعالی من باب ولایت امیرالمومنین(ع):

الحمدالله الذی جعلنا من المتمسکین بولایة امیرالمومنین علی بن ابیطالب علیهماالسلام