امام پنجم امام محمد بن علی الباقر علیه السلام، ملقب به باقر العلوم. در این مطلب قصد داریم به مناسبت شهادت پنجمین خورشید امامت به شناخت جزیی ایشان بپردازیم.

شناخت امام پنجم، باقر علیه السلام

ایشان امام پنجم و معصوم هفتم از آل محمد مصطفی صل الله علیه و آله و سلم می‌باشند. لقب امام محمد بن علی علیه السلام، باقر علم و علوم  و کنیه‌ی ایشان ابوجعفر می‌باشد. پدر ایشان حضرت امام علی بن حسین (سجاد) علیه السلام و مادر گرامی ایشان فاطمه بنت الحسن است.

تاریخ ولادت امام محمد باقر علیه السلام طبق روایات و تاریخ یکم رجب یا سوم ماه صفر ۵۷ قمری در مدینه طیبه است. ایشان حدود ۵۷ سال عمر با عزت و ۱۹ سال، بعد از امام چهارم، علی بن حسین زین العابدین علیه السلام، امامت کردند. فرزند امام محمد باقر العلوم علیه السلام، امام ششم یعنی امام جعفر بن محمد الصادق علیه السلام می‌باشند.

در نهایت در تاریخ ۷ ذی الحجه سال ۱۱۴ قمری، امام محمد باقر علیه السلام به تحریک هشام و بوسیله‌ی خوراندن زهر توسط ظالم ابراهیم ولید به شهادت رسیدند. مزار و بارگاه امام پنجم محمد الباقر علیه السلام در قبرستان بقیع در کنار پدر و فرزند بزرگوارشان و همچنین جد بزرگوارشان امام اول حسن بن علی المجتبی علیه السلام می‌باشند.

بقر علم امام محمد بن علی علیه السلام

امام باقرعليه السلام موضع گيرى حادّى عليه اسرائيليات كردند. اين باز گوشه اى ديگر از خدمات حضرت بود كه بقر علم كرده يعنى آن علم صحيح را به مردم ارائه كردند و فرمودند:

«شَرِّقَا وَ غَرِّبَا فَلَا تَجِدَانِ عِلْماً صَحِيحاً إِلَّا شَيْئاً خَرَجَ مِنْ عِنْدِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ»
به شرق برويد يا به غرب برويد علم سالم و صحيح پيش ما است.

اصول كافي، شيخ كلينى ج ۱ ص ۳۹۹ ح ۳: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع لِسَلَمَةَ بْنِ كُهَيْلٍ وَ الْحَكَمِ بْنِ عُتَيْبَةَ: شَرِّقَا وَ غَرِّبَا فَلَا تَجِدَانِ عِلْماً صَحِيحاً إِلَّا شَيْئاً خَرَجَ مِنْ عِنْدِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ

هر كجا برويد علم آلوده است تنها جايى كه مى توانيد علم درست را به دست آوريد نزد ما اهل بيت عليهم السلام است كه اين علم ريشه اش وحى است (البتّه شرح و تفصيل دارد و که انشالله خواهیم آورد.)

دوران خردسالی امام محمد باقر(ع)

امام باقرعليه السلام سه ساله بود كه همراه كاروان جدّش امام حسين عليه السلام به سرزمين كربلا وارد شدند. از همان كودكی شاهد ظلم و ستم حاكمان ستمگر بر خاندان پيامبرصلي الله عليه وآله بود. او می‌ديد كه دشمنان پس از به شهادت رساندن امام حسين عليه السلام چگونه كودكان تشنه را كتك و خيمه‌ها را آتش مي‌زدند.

امام محمد باقر علیه السلام نيز مانند ديگر اسيران به همراه پدر و مادر و عمّه خود حضرت زينب عليها السلام و ديگر زنان و كودكان راهي اسارت شد و در اين مسير آزارها ديد و با پاهاي كوچكش همپای بزرگتران دويد و بر روي خارهاي بيابان پابرهنه راه رفت.

او خود ديده بود كه دشمنان چگونه سنگ به سرهای بريده شهدا مي‌زدند و از نزديك شاهد ظلم ظالمان بود و درس شجاعت و مقاومت را از همان كودكي آموخت.
ایشان در سفر كربلا تا شام شاهد فداكاري عمّه قهرمان خود بود. امام محمد باقر عليه السلام در شرايط سخت حكومت ظالمان آن زمان، به نشر حقايق و دانش الهي مي‌پرداخت و مشكلات علمي را حل مي‌نمود.

ايشان طي مدّت امامت خود، زمينه سازی علمي بسيار عميق و خوبي انجام داد و در اين راستا پس از او فرزند برومندش امام صادق عليه السلام با تشكيل حوزه علميه و با چهار هزار نفر شاگرد، آن را به ثمر رسانيد و به عنوان يك دانشگاه عظيم اسلامي، در تاريخ اسلام ثبت نمود.

خبر جابر به امام محمد بن علی الباقر(ع)

جابر بن عبداللَّه انصاری يكي از اصحاب پيامبر بود كه به اهلبيت عليهم السلام علاقه زيادی داشت. روزي پيامبر به جابر فرمود: « اي جابر! تو زنده خواهي ماند تا فردی از فرزندان من را كه شبيه ترين مردم به من است ببيني. اسم او اسم من است. وقتی او را ديدی سلام من را به او برسان و از او جدا نشو.
مدّت‌ها از اين داستان می‌گذشت و جابر پيرمردی شد. روزی امام سجّاد(ع) به همراه كودكي به مسجد آمد و او متوجه كودك همراه امام شد. به نزد امام رفت و بعد از سلام و احترام از كودك پرسيد: نام تو چيست؟ كودك جواب داد: محمّد بن علي بن الحسين.
جابر با شنيدن نام كودك، سخن پيامبر را به ياد آورد و گريست و دست او را بر سينه خود نهاد و گفت: به خدا قسم! جدّت رسول خدا بر تو سلام رسانده و به من فرموده كه تو شكافنده علوم هستي.(۱)

۱) بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۲۹۴

روایات مهدوی از امام باقر(ع)

به سندی همچون صحیح از حضرت باقر یا حضرت صادق علیهما السلام روایت است که فرمود: بنده خدا مؤمن نخواهد بود مگر اینکه خدا و رسول و همه امامان را بشناسد و نیز امام زمانش را بشناسد و در تمام امور خود به او مراجعه کند و تسلیم امر وی باشد. سپس فرمود: چگونه می‌شود که آخرین امام را بشناسد در صورتی که اوّلین امام را نشناخته باشد . ((اصول کافی؛ ۱/۱۸۰))

که در سوره حمعسق [شوری] آمده: « قُلْ لا اسئَلُکُم عَلَیهِ أجْراً اِلّا المَودَّةَ فی القُربی » بگو که من از شما بر تبلیغ رسالت توقع مزدی ندارم جز اینکه در مورد خویشاوندانم مودّت ورزید.
از حضرت ابوجعفر امام محمد باقر علیه السلام روایت شده که منظور از (القربی) در این آیه امامان هستند. ((سوره شوری؛ آیه ۲۳)) – ((تفسیر برهان؛ سیّد هاشم بحرانی؛ ۴/۱۲۱))

در کافی در حدیث مرفوعی از حضرت ابوجعفر امام باقر علیه السلام آمده که: رسول اللَّه صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: خداوند آدم را آفرید و زمین را به او واگذار کرد، پس هر چه از آنِ آدم بود برای رسولخدا است، و هر چه برای رسول خدا است از آنِ ائمه آل محمد است. [1] [1] اصول کافی؛ ۱/ ۴۰۹

و از حضرت ابوجعفر باقر علیه السلام روایت شده که فرمود: به تحقیق که خداوند ما را از اعلی علیّین خلق فرموده و دلهای شیعیان ما را از خمیر مایه خلقت ما و تنشان را از پایین تر از آن آفرید، پس دلهایشان در هوای ما است زیرا که از آنچه ما آفریده شدیم آنها نیز آفریده شده اند. [2] [2] اصول کافی؛ ۱/۳۹۰

در کافی به سند خود از ابوحمزه روایت کرده که گفت: از حضرت ابوجعفر امام باقر علیه السلام پرسیدم که حقّ امام بر مردم چیست؟ فرمود: حقّ او بر آنها اینکه آنچه می‌گوید بشنوند و او را اطاعت کنند.[3] [3] اصول کافی؛ ۱/۴۰۵.

همان حضرت (امام باقر علیه السلام) روایت است که فرمود: به تحقیق که وقتی قائم ما بپاخیزد مردم را به امر جدیدی دعوت خواهد کرد همانطور که پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم دعوت فرمود و اسلام غریبانه آغاز شد، و به حال غربت باز خواهد گشت، همانطور که آغاز شد. پس خوشا به حال غریبان. [4] [4] غیبت نعمانی، ۱۷۳

در کافی به سند خود از حضرت ابوجعفر باقر علیه السلام منقول است که فرمود:

« اِذا قامَ قائِمُنا وَضَعَ اللَّهُ یَدَهُ عَلی رُؤُسِ الْعِبادِ فَجُمِعَ بِها عُقُولُهُمْ وَ کَمُلَتْ بِهِ اَحْلامُهُمْ » ؛ هرگاه قائم ما قیام کند، خداوند دستش را بر سر بندگان قرار دهد. پس عقلهایشان جمع و بردباریشان کامل گردد [5] .
[5] کافی، ۱ / ۲۵

و در غایة المرام به سند خود از جابر جعفی نقل کرده که گفت: به حضرت محمد بن علی باقر علیه السلام عرضه داشتم: برای چیست که به پیغمبر و امام احتیاج هست؟ فرمود: برای باقی ماندن جهان بر صلاح خودش، و آنکه خداوند عزّ و جل در صورتی که پیغمبر یا امام بین اهل زمین باشد، عذاب را از آنان برمی دارد، خداوند عزّ و جل می‌فرماید:

« وَ ما کانَ اللَّهُ لَیُعَذِّبَهُمْ وَ اَنْتَ فیهِمْ » [6] ؛ و تا وقتی که تو در میان آنهایی خداوند آنها را عذاب نمی کند.
[6]: سوره انفال، آیه ۳۳

دفع بلا و عذاب از مردم به برکت شیعیان امام زمان(عج)

این نیز از آثار و برکات وجود و کمالِ جود شخص آن جناب است، چنانکه در کمال الدین از حضرت ابوجعفر باقر علیه السلام روایت شده که: زمانی بر مردم فرا می‌رسد که امام آنها از نظرشان غایب می‌شود، خوشا به حال آن کسانی که در آن زمان بر امر ما ثابت بمانند، کمترین چیزی که از ثواب به آنها می‌رسد اینکه خداوند جل جلاله آنان را ندا می‌کند و می‌فرماید: ای بندگان و کنیزان من به سرّ من ایمان آوردید و غیب مرا باور داشتید، پس بشارت باد شما را به نیکی و ثواب از من که شما به حق، بندگان و کنیزان من هستید، از شما می‌پذیرم و شما را عفو می‌کنم، و گناهانتان را می‌آمرزم، و به سبب شما باران به بندگانم می‌رسانم، و بلا را از ایشان دفع می‌کنم، اگر شما نبودید عذاب خود را بر آنان نازل می‌کردم [۷] [۷]: ۲۷۲. کمال الدین، ۱ / ۳۳۰

در تفسیر آیه « حمعسق » [۱] از حضرت ابوجعفر باقر علیه السلام آمده که فرمود: (حم) حتمی بودن و (ع) عذاب و (س) سنون؛ سال خشکی و قحطی است مانند قحط سالی زمان یوسف و (ق) قذف و پرتابها و مسخ است که در آخرالزمان واقع می‌شود.[۸][۸]: ۳۴۵. سوره شوری، آیه ۱
[۸]: ۳۴۶. المحجه، ۱۹۰

درباره آیه: « فَلا اُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ الْجَوارِ الْکُنَّسْ » [۲] ؛ سوگند به ستارگان بازگردنده که به گردش درآیند و در جای خود رخ پنهان سازند.
از امام باقر علیه السلام منقول است که فرمود: این مولودی است در آخر الزمان، او مهدی از این عترت است، و برای او حیرت و غیبتی خواهد بود که گروههایی در آن گمراه، و گروهی هدایت می‌شوند. [۹] [۹]: ۳۶۵. سوره تکویر، آیه ۱۵
[۹]: ۳۶۶. کمال الدین، ۱ / ۳۳۰