یکی از مهم ترین اموری که شیعه درباره‌ ی ائمه اطهار علیهم السلام معتقد است، مساله ی شفاعت آن گزیدگان در روز قیامت از گنه کاران شیعه است.

این بحث معمولا در مبحث قیامت شناسی پرداخته می‌شود. از سویی چون این امر خطیر یکی از شؤون مهم امام بزرگوار شیعه است، لازم است در این جا، نکاتی را بیان کنیم.

مفهوم شفاعت امامان معصوم

شفاعت در  اصطلاح اسلامی به معنای آن است که خداوند متعال به افراد خاصی اجازه می‌دهد که برای گناه کاران و حاجتمندان، واسطه‌ی طلب خیر و دفع ضرر شوند.

از جمله ی این شفیعان می توان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه ی اطهار علیه السلام و قرآن مجید را نام برد.

اینان در دنیا واسطه ی برآورده شدن حاجات نیاز های اهل زمین اند و در آخرت نیز به در خواست آنان، از گنه کاران رفع عذاب خواهد شد. هم چنین در مواردی، شفاعت ایشان باعث افزایش درجات مؤمنان می‌شود.

خواجه نصیرالدین طوسی در بیان اعتقادات شیعی در باب شفاعت می‌نویسد:

حق این است که شفاعت به هر دو معنای زیر است:

• افزایش درجات ثواب
• چشم پوشی از گناهان

شرح تجرید الاعتقاد، به نقل از بحار الانوار 8 : 61_62

اصالت شفاعت ائمه

1. اعتقاد به شفاعت ریشه ی قرآنی دارد

اعتقاد به شفاعت ریشه ی قرآنی دارد. آیاتی در قرآن به این امر اشاره دارد، از جمله:

《 لا یَملِکونَ الشَّفاعَةَ ‌إلّا مَنِ اتَّخَذَ عِندَ الرَّحمانِ عَهداً. 》

《کسی مالک شفاعت نیست، مگرآن که نزد آن (خداوند) مهربان پیمانی داشته باشد》

مریم (۱۹) : ۸۸

《 لا یَشفَعُونَ إلّا لَمِنِ أرْتَضیٰ. 》

《( آن گرامی بندگان) شفاعت نمی کنند، مگر برای کسی که (خدا) از او راضی باشد.》

انبیاء (۲۱) : ۲۹

2. ریشه دار بودن باور شفاعت از روایات شیعه

ریشه دار بودن باور شفاعت از روایات شیعه نیز آشکارا مفهوم می شود. این به حدی است که منکر آن از دایره ی تشیع خارج است.

امام جعفر بن محمد الصادق علیه السلام میفرمایند:

《 هر که سه امر را انکار کند، از شیعیان ما نیست، معراج، سوال قبر، شفاعت》

امالی صدوق، مجلس ۴۹، ح۵، بحارالانوار ۸ : ۳۷ ، ح۱۳

3. اعتقاد به شفاعت در فرق اسلامی

اعتقاد به شفاعت به شیعه منحصر به فرد نیست؛ بلکه در عموم فرق اسلامی این امر را درباره ی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و حتی شهدا، علما، صلحا، قاریان،، قرآن و… باور دارند.

یحی بن شرف نَوَوی شافعی (متوفای ۶۷۶) از علمای بزرگ سنّی است. او در شرح مشهور و مهم خود بر کتاب صحیح مسلم می نویسد:

« مذهب اهل سنت این است که شفاعت به حکم عقل جایز است و به دلیل آیات صریح و احادیث متواتر، عقیده به آن واجب. »

المنهاج فی شرح صحیح مسلم ۳: ۳۵ (کتاب الایمان، باب ۸۲)

همچون این اعتراف ها در سخنان دیگر دانشمندان اهل سنت پیدا می شود.

4. شفاعت مختص معصومین و برگزیدگان خداوند

گرچه تحقق شفاعت به صورت عام در غیر معصومین علیهم السلام نیز صادق است، شفاعتگری معصوم از همه نظر، از شفاعت دیگران برتر است و به هیچ رو با آن قابل قیاس نیست.

امام پنجم محمد بن علی الباقر علیه السلام می فرمایند:

« رسول خدا صل الله علیه و آله و سلم امتش را شفاعت می کند؛ ما شیعیان را و شیعیانمان خاندانشان را. »

ما در مطلب امام رضا صاحب امر هشتم حدیث مفصلی با سند و تواتر دربراه ی شفاعت گفتیم که خواندن آن را به شما محبان اهل بیت علیه السلام پیشنهاد می کنم.

آیاتی قرآنی درباره ی شفاعت

« …وَ یَقولونَ: هٰؤُلاءِ شُفَعاؤُنا عِندَ اللهِ. »

« …می گویند: این ها (بتان) شفیعان ما نزد خداوندند. »

یونس (۱۰): ۱۹.

انگاه در ادامه ی این آیه، به شدت کسانی که شفاعت را زیر سوال می برند را محکوم می کند.

در سوره ای دیگر نیز می فرماید:

« ما لَکُم مِن دُونِهِ مِن وَليٍّ وَ لا شَفیعٍ. »

« شما (منکران) جز او (خداوند)، سرپرست و شفاعتگری ندارید.

سجده(۳۲): ۵.

و در آیة الکرسی نیز داریم:

« مَن ذَا الَّذي یَشْفَعُ عُنْدَهُ إلّا بِإِذْنِهِ؟ »

« کیست آن که نزد او شفاعت کند؛ جز به جازه ی او؟ »

به همین مضمون نیز در آیات ۴ یونس و ۱۱۰ طٰهٰ و ۲۴ سبأ و ۲۷ نجم موجود می باشد. در بخش دیگری از این گروه اخیر، افراد برگزیده و مورد رضای خدا مطرح‌اند؛ مانند آیه ی ۲۹ انبیاء که در ابتدای همین مطلب گفته شد.

نتیجه گیری از آیات قرآن و روایات امامان معصوم علیهم السلام

• اصل شفاعت مسلم است.
• اجازه ی شفاعت در اصل مخصوص خداوند متعال است و هیچ کس، مستقل از اراده‌ی او، حق شفاعت ندارد.
• برگزیدگان خداوند سبحان، با اذن الهی، برای مومنان گنه کار شفاعت می کنند.
• این برگزیدگان را، حتما باید خود خدا انتخاب کند؛ نه بشر. لذا این که افراد بشری براساس میل خود، شفیع قرار داده‌اند و هیچ دلیل شرعی برای آن ندارند، به شدت در قرآن محکوم و طرد شده اند.

رسول خدا صل الله علیه و آله و سلم در ضمن حدیثی طولانی، از دوازده جانشین به حق خود یاد میکنند و در وصف حضرت مهدی علیه السلام می فرمایند:

مهدی شفاعت کننده‌ی آن‌ها (مؤمنان) است در روز قیامت؛ روزی که خداوند جز به کسی که بخواهد و به میانجی‌گری او راضی باشد، اذن شفاعت نمی‌دهد.

غایة‌المرام (چاپ سنگی): ۶۹۲، به نقل ترجمه‌ی مکیا‌ل المکارم۱: ۱۳۵.