به کمک نام خدای جل‌شأنه و با توسل به خاندان عصمت و طهارت رسول‌الله(ص) و آخرین ذخیره‌ی اللهی حضرت حجت‌بن‌الحسن علیهماالسلام. در این مطلب قصد بر تبیین شکر نعمت وجود ائمه علیهم‌السلام و امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را داریم.

نعمت‌های امام عصر(عج)

روایتی است که در البرهان در تفسیر آیه شریفه : « ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعیم »[۱]؛ آنگاه در آن روز از آن نعمت [ویژه ]بازپرسی می شوید.

از حضرت ابی عبداللَّه صادق علیه السلام آمده که فرمودند: این امّت؛ از نعمت‌هایی بازخواست می شود که خدا به واسطه پیامبر و اهل بیتش به ایشان ارزانی داشته است.[۲]

و نیز از آن حضرت است که درباره آیه مبارکه : « ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعیم » ؛ آنگاه در آن روز از آن نعمت [ویژه ]بازپرسی می شوید. فرمودند: آن نعیم ( = نعمت / نعمت خاص ) ما هستیم.

۱: سوره تکاثر، آیه 8.
۲: تفسیر البرهان، 4 / 502.

شبیه همین روایت از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده است .

و از ابوخالد کابلی است که گفت : بر حضرت محمد بن علی علیهما السلام وارد شدم، غذایی برایم آورد که از آن خوشمزه تر نخورده بودم. به من فرمودند: ای ابوخالد غذای ما را چگونه دیدی ؟ عرض کردم : فدایت شوم چه خوشمزه است، ولی من آیه ای از کتاب خدا یادم افتاد. خشمگین شد و پرسید کدام آیه ؟ عرض کردم: « ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعیم ».

فرمودند: و اللَّه از این غذا هرگز سؤال نمی شوی، سپس خندید تا اینکه دندانهایش آشکار شد و فرمود: آیا می دانی نعیم چیست ؟ عرضه داشتم: نه. فرمودند: ما نعیم هستیم.[۱] ۱: تفسیر البرهان، 4 / 503.

وجود امام علیه السلام عظیم ترین نعمتهای الهی است، زیرا که اصل سایر نعمتهای ظاهری و باطنی است، از اینجا است که در روایات آمده که همه مردم روز قیامت درباره نعیم مورد سؤال قرار می گیرند.[۲] ۲:تفسیر البرهان، 4 / 503.

حساب و کتاب آخر زمان

خداوند متعال برتر از آن است که بنده اش را بر آنچه از غذا و آشامیدنی و امثال اینها به او إنعام کرده پای حساب بکشد ، ولی در روایات دیگری آمده که در حلال دنیا حساب هست.  توضیح این معنی چنین است که تحقق حساب روز قیامت حقّ است و قرآن مجید بر آن دلالت دارد ، ولی مردم بر چند دسته هستند:

دسته‌ی اول

عدّه ای به کلّی از حساب معاف می باشند، و این با آیات قرآن راجع به حسابرسی قیامت منافاتی ندارد، زیرا که آیات مطلق هستند و می شود آنها را تخصیص و تقیید زد . چنانکه در تفسیر قمی از امام صادق علیه السلام روایت است که فرموددند: هر امتی را امام زمانش محاسبه می کند، امامان؛ دوستان و دشمنانشان را از صورتشان می شناسند، و همین است فرموده خدای تعالی: « وَ عَلَی الْاَعْرافِ رِجالٌ » (1) ؛ و بر فراز أعراف مردانی هستند. که ائمه اند، « یَعْرِفُونَ کُلاً بِسِیماهُمْ » (2)؛ هر یک را از چهره هایشان می شناسند .

نامه های دوستانشان را به دست راستشان می دهند، پس بدون حساب به سوی بهشت می روند، و نامه اعمال دشمنانشان را به دست چپشان می دهند، پس بدون حساب راهی جهنم می شوند (3).

و در همان کتاب از حضرت ابوجعفر باقر علیه السلام درباره آیه مبارکه : « لِلَّذینَ أحْسَنُوا الْحُسْنی وَ زِیادَهٌ » (4) ؛ برای آنان که نیکی نمودند بهترین پاداش ( حُسنی ) و زیاده بر آن است.

فرمود : حُسنی بهشت است و زیاده دنیا است که هر چه خداوند در دنیا به ایشان می دهد در آخرت به خاطر آنها پای حساب نمی کشد (5).

مثل همین روایت را در بحار از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت کرده است. این دسته همان مؤمنین هستند که نعمتهای خداوند را در راه سخط و غضب او صرف نکرده اند، شاهد بر آن کلمه ( أحسَنوا ) در آیه مبارکه است ، اینها شکرانه نعمت امام را بجای آورده و حق ولایت را رعایت کرده اند .

دسته‌ی دوم

دسته دوم آنهایی هستند که محاسبه می شوند ولی خداوند آنان را عفو می کند و گناهانشان را می بخشد. از آنان به طوری حساب می کشد که احدی از خلایق مطلع نگردد یا امام زمان آنها ایشان را آن طور محاسبه می نماید. این دسته مؤمنانی هستند که نعمت عظمای ولایت را شناخته اند ولی نعمتهای دیگر الهی یا بعضی از آنها را در راه غضب و ناخشنودی خداوند صرف کرده اند که این‌ها را خداوند پای حساب می کشد ولی سرانجام آنان را عفو می کند.

شاهد بر این روایتی است که در مجلّد سوم بحار از امالی شیخ صدوق منقول است که به سند خود از امام صادق علیه السلام آورده که فرمود : چون روز قیامت شود دو بنده مؤمن را که هر دو اهل بهشت هستند برای حساب نگاه می دارند ، یکی در دنیا فقیر بوده و دیگری غنی . فقیر می گوید : پروردگارا من برای چه بایستم ؟ من متصدی مقامی نبوده ام که به عدل یا ستم رفتار کرده باشم ، و ثروتی هم به من نداده بودی که از ادای حق آن بپرسی ، روزیم به مقدار کفایت بوده چنانکه خود می دانی و مقدر کرده بودی .

پس خداوند – جل جلاله – می فرماید: بنده من راست گفت ، او را رها کنید تا به بهشت رود.

دیگری می ماند تا اینکه آنقدر عرق از او می ریزد که اگر چهل شتر از آن بخورند کفایت می کند ، سپس داخل بهشت می شود . آن فقیر از او می پرسد : چه چیزی تو را بازداشت ؟ جواب می دهد : طول حساب ، پیوسته چیزی پیش می کشیدند تا اینکه آمرزیده می شدم ، سپس از چیز دیگری سؤال می شدم تا اینکه خداوند عز و جل مرا در رحمت خود غوطه ور ساخت و به توبه کنندگان ملحق نمود ، تو کیستی ؟ می گوید : من همان فقیری هستم که با تو پای حساب بودم می گوید : در این مدّت نعمت تو را عوض کرده که تو را نشناختم.(۱)

در همان کتاب از امالی شیخ طوسی از حضرت ابوجعفر باقر علیه السلام درباره آیه شریفه : « فَاؤلئکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیأتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحیماً » (۲)؛ آنهایند که خداوند زشتیهای آنان را به زیبایی بدل کند ، و خداوند بسیار آمرزنده مهربان است.

فرمود : مؤمن گنه‌کار را روز قیامت می آورند تا در جایگاه حساب نگاه می دارند، پس خداوند متعال خود متصدی حساب او می شود و احدی از مردم را از گناهانش مطلع نمی سازد، و گناهانش را به او توجه می دهد تا اینکه گناهانش را اقرار می کند، آنگاه خداوند عز و جل به نویسندگان می فرماید: آنها را به حسنه تبدیل کنید و برای مردم آشکار سازید.

که مردم می گویند : این بنده یک گناه هم نداشته، سپس خداوند امر می کند او را به بهشت ببرند. این است تأویل آیه، و آن برای خصوص گناهکاران از شیعیان ما است.(۳)
۱- بحار الانوار ، 7 / 259.
۲- سوره فرقان ، آیه 70.
۳- بحار الانوار ، 7 / 261.

دسته‌ی سوم

دسته سوم آنهایی هستند که از امام آنچه بر آنها نعمت داده شده(بزرگ یا کوچک) حتی رُطَب و آب سرد و امثال این‌ها از ایشان سؤال می شود، چنانکه از امیرالمؤمنین علیه السلام در روایتی آمده که: مورد آمرزش و گذشت قرار نمی گیرند، این‌ها کسانی هستند که در ادای شکر آن نعمت عظیم که ولایت امام و وجود او است خداوند متعال را اجابت نکرده اند.

خداوند عز و جل در سوره رعد می فرماید: « لِلَّذینَ اسْتَجابُوا لِرَبِّهِمُ الْحُسْنی وَ الَّذینَ لَمْ یَسْتَجیبُوا لَهُ لَوْ اَنَّ لَهُمْ ما فِی الْاَرْضِ جَمیعاً وَ مِثْلَهُ مَعَهُ لاَفْتَدَوْا بِهِ اُولئِکَ لَهُمْ سُوءُ الْحِسابِ وَ مَاؤْیهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئسَ الْمِهادُ » (۱) ؛ برای آنان که دعوت پروردگارشان را اجابت کردند بهترین پاداش است، و آنان که اجابت نکنند اگر مالک همه زمین و یک برابر آن باشند، و بخواهند فدیه دهند تا از گرفتاری حساب در امان بمانند [فایده ندارد] آنان را حسابرسی سخت است و جایگاهشان جهنم که بد جایگاهی است.

و در بحار از عیّاشی به سند خود از‌ امام جعفربن محمد‌الصادق علیهماالسلام درباره « وَ یَخافُونَ سُوءَ الْحِساب » (۲). فرمودند: یعنی دقت و فراگیری که گناهان را علیه آنان حساب کنند ولی حسنات را برای آنان به شمار نیاورند. (۳)