این مطلب گوشه‌ای از نور حضرت فاطمة‌الزهرا (ع) می‌باشد. یکی از مقامات ایشان مشترک بودن فاطمه سلام الله علیها با رسول اکرم(ص) در مقام رکن بودن نسبت به علی بن ابی طالب علیه السلام است.
مقام رُکنیّت فاطمه علیها السلام نسبت به علی علیه السلام
جابر بن عبدالله چنین روایت می‌کند که پیامبر اکرم(ص) به امیرالمومنین علی(ع) فرمودند:
«سَلَامٌ عَلَیْکَ أَبَا الرَّیْحَانَتَیْنِ، أُوصِیکَ بِرَیْحَانَتَیَ مِنَ الدُّنْیَا مِنْ قَبْلِ أن یُنْهَدُ رُکْنَاکَ، وَ الله خَلِیفَتِی عَلَیْکَ فَلَمَّا مات رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه واله قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام هَذَا أَحَدُ الرُّکْنِیَن الَّذِی قَالَ رَسُولُ الله صلی الله علیه واله فَلَمَّا مَاتَتْ فَاطِمَةُ علیه السلام قَالَ هَذَا الرُّکْنُ الثَّانِی الَّذِی قَالَ لِی رَسُولُ الله صلی الله علیه واله. » [۱] « سلام بر تو، ای پدر دو ریحانه ی من، یا علی محافظت آن دو را به تو سفارش می‌کنم قبل از آنکه هر دو رکن تو از بین برود، تو را به خدا می‌سپارم که او نگهدارنده ی توست. [جابر بن عبدالله روایت را چنین ادامه می‌دهد: پس از رحلت پیامبر اکرم(ص)، امیرالمؤمنین(ع) فرمود: این بود یکی از دو رکن من که رسول خدا(ع) می‌فرمود، و اینک منهدم گردید؛ و هنگامی که فاطمه سلام الله علیها چشم از جهان فروبست، علی(ع) فرمود: این بود همان رکن دومی که به قول ، امروز از دست دادم».
سندهای این روایت[۱]: حلیة الاولیاء ۲۰۱/۳، مقتل الحسین خوارزمی۶۲/۱، ذخائر العقبی /۵۹، فرائد السمطین ج ۱/ ۳۸۲، ۱۳۸۳ ح ۳۱۴، نظم درر السمطین/ ۹۸، الریاض النضره ۱۰۵/۳، کفایة الطالب / ۹۳، ۹۴، تاریخ مدینة دمشق (ط دار الفکر) ۱۶۶/۱۴، ۱۶۷، تاریخ ابن عساکر (ترجمة الحسین علیه السلام) ۱۲۰، کنز العمال ج ۱۱/ ۶۲۵/ح ۳۳۰۴۴، ج۱۳/ ۶۶۴ / ح۳۷۶۸۸ (به نقل از ابونعیم و ابن عساکر و ابن نجار) منتخب کنز العمال ۵/ ۳۵. محب الدین طبری قبل از نقل این روایت می‌گوید: «رسول خدا کنیه ی «ابوالریحانتین» را (هم) بر علی گذارده بود». (الریاض النضره ۱۰۴/۳)
در اینجا لازم است رکن بودن به علی(ع) را دقیقا بررسی کنیم که آیا مراد از این «رکنیت» چیست؟ حقیقت این رتبه‌ی معنوی که مقام بسیار والا و بزرگی است چگونه می‌باشد. آنچه مسلم است این است که در این مقام، هر معنایی که در شأن پیامبر اکرم(ص) تصور شود عینا به همانگونه و به همان ترتیب در شأن حضرت صدیقه سلام الله علیها وارد است، و به عبارت دیگر، حضرت زهرا(س)، علی(ع) در مقام رکنیت مثل و همانند پیامبر اکرم(ص)، و در این منقبت همتا و شریک و برابر با رسول خدا(ص) می‌باشد.
یقینا مقصد از رکن علی(ع) بودن، این نیست که فاطمه علیها السلام اداره کننده‌ی امور خانواده و کدبانوی خانه و کاشانه ی علی(ع)، و گرداننده ی چرخ زندگانی و آسایش بخش او و خاندان اوست، زیرا که این‌ها از وظایف حتمی هر زن مسلمان است.
مهم این است و رمز عظمت زهرای اطهر(س) آنجاست که با وجود آیه ی «الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلیَ النِّسَاءِ» [۱] که موضع کلی مردان و زنان را نسبت به یکدیگر تعیین می‌نماید، پیامبر اکرم(ص) در یک مورد استثنائی، حضرت صدیقه(س) را رکن علی(ع) میخواند، به همانگونه که خودش را. رسول خدا(ص) به هر معنی و مفاد، و به هر نحو و کیفیتی که رکن علی(ع) محسوب می‌شود، فاطمه سلام الله علیها نیز به همان ترتیب، به همان نسق، و به همان وضع، رکن مساوی و همتای دیگر در این منقبت است.
[۱]: سوره ی النسا: ۳۴.
در اینجا می‌توان گفت که این رکن بودن به علی(ع) از مقام شامخ ولایت سرچشمه می‌گیرد، و از شئون ولایت است که هر یک از آن سه وجود مقدس، رکن دو نفر دیگر می‌باشد، و این موضوع امکان پذیر نیست مگر اینکه فاطمه سلام الله علیها نیز در مقام ولایت همتا و همانند و برابر با پیامبر اکرم(ص) و علی(ع) بوده باشد، یعنی چنان که رسول خدا(ص) رکن ولایت، اساس اسلام و اصل مودتی است که خدا آن را اجر نبوت قرار داده است، حضرت زهرا علیها السلام نیز در این شئون شریک، برابر، و همتای او است و به همین مناسبت است که پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند:
«لَوْ لَمْ یُخْلَقْ عَلِیٌّ بن أبی طالب مَا کَانَ لِفَاطِمَةَ کُفْوٌ. » [۲] «اگر خدا علی ابن ابی طالب را نمی آفرید فاطمه شبیه و نظیری در عالم نداشت».
در روایت دیگری آن حضرت خطاب به علی(ع) می‌فرماید:
«لَوْلاک یا علی لما کان لِفَاطِمَةَ کُفْوٌ عَلَی وَجْهِ الْأَرْض. » [۳] «یا علی اگر تو نبودی، فاطمه را بر روی زمین همانند و نظیری نبود. »
[۲]: این روایت به همین لفظ در ینابیع الموده / ۲۳۷ موجود است. همچنین در فردوس الاخبار ج ۳/ ۴۱۸/ح ۵۱۷۰ (به لفظ: لو لم یخلق علی ما کان لفاطمة کفؤ)، و در مقتل الحسین خوارزمی ۶۶/۱ (به لفظ: لو لم یکن علی ما کان لفاطمه کفو) آمده است.
[۳]: متن روایت چنین است: «عوتب النبی صلی الله علیه و آله فی امر فاطمه، فقال: لو لم یخلق الله علی بن ابی طالب ما کان لفاطمه کفو، و فی خبر: لولاک لما کان لها کفو علی وجه الأرض». بحارالانوار ۱۰۷/۴۳
زیارات و روایات
در زیارت مبعث [۱] علی علیه السلام را بعنوان رکن بودن چنین خطاب می‌کنیم:
[۱]: منظور دعایی است که در روز مبعث به هنگام زیارت بارگاه ملکوتی امیرالمومنین علیه السلام میخوانیم. بنابر قول مشهور در بین علمای شیعه روز مبعث، بیست هفتم رجب می‌باشد.«… وَ صَلِّ عَلَی عَبْدِکَ وَ أَمِینِکَ الْأَوْفَی… وَ رُکْنِ الْأَوْلِیَاءِ، وَ عِمَادِ الْأَصْفِیَاء… » [۲] علی که رکن و پایه و ستون و تکیه گاه جمیع اولیا و اصفیا می‌باشد، رکن و تکیه گاهش بفرمایش پیامبر حضرت صدیقه سلام الله علیها است.
[۲]: این قسمت از زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام که مخصوص روز مبعث می‌باشد چنین است: «.. اللهم صلی علی محمد و آل محمد، و صل علی عبدک و امینک الاوفی، و عروتک الوثقی، و یدک العلیا، و کلمتک الحسنی، و حجتک علی الوری، و صدیقک الأکبر، سید الاوصیاء و رکن الأولیاء، و عماد الأصفیاء، امیرالمؤمنین، و یعسوب الدین، و قدوة الصدیقین، و امام الصالحین… ». (مصباح الزائر / ۹۵- ۹۶، مزار الشهید/ ۳۲، بحارالانوار ۹۷/ ۳۷۹)
در یکی از زیارات مطلقه نیز حضرت امیرالمومنین «سَیِّدِ الْأَوْصِیَاءِ وَ رُکْنِ الْأَوْلِیَاء» نامیده شده است [۳]، و در زیارت وارث حضرت اباعبدالله الحسین چنین عرضه می‌داریم:
«أَشْهَدُ أَنَّکَ مِنْ دَعَائِمِ الدِّینِ وَ أَرْکَانِ الْمُؤْمِنِینَ» [۴]
و در زیارت عید فطر و قربان [۵] و همچنین در زیارت اربعین حضرت امام حسین علیه السلام [۶] داریم:
[۳]: قسمتی از این زیارت مطلقه ی امیرالمؤمنین که از امام صادق علیه السلام روایت شده و مرحوم شیخ مفید آن را نقل نموده است چنین است: «…. اللهم صل علی محمد و آل محمد، و صل علی امیرالمؤمنین عبدک المرتضی، و امینک الأوفی، و عروتک الوثقی، و یدک العلیا، و جنبک الأعلی، و کلمتک الحسنی، و حجتک علی الوری، و صدیقک الأکبر، و سید الأوصیاء، ورکن الأولیاء، و عماد الاصفیاء، امیر المؤمنین، و یعسوب الدین، وقدوة الصالحین، و امام المخلصین… ». (مصباح الزائر/ ۷۸- ۷۹، بحارالانوار ۳۰۷/۹۷)« أَشْهَدُ أَنَّکَ مِنْ دَعَائِمِ الدِّینِ وَ أَرْکَانِ الْمُسْلِمِینَ، وَ مَعْقِلِ الْمُؤْمِنِینَ»؛
[۴]: مصباح المتهجد/ ۶۶۴، بحارالانوار ۲۰۰/۹۸
[۵]: مصباح الزائر/ ۱۷۲، مزار الشهید / ۱۸۴، بحارالانوار ۹۸/ ۳۵۳.
[۶]: مصباح الزائر / ۱۵۴، مزار الشهید / ۲۱۱، المزار الکبیر / ۱۷۲، بحارالانوار ۹۸/ ۳۳۲. و در زیارت مطلقه ی حضرت سید الشهداء می‌گوییم: «… اشهد انک و الائمه من ولدک سفینه النجاه، و دعائم الاوتاد، و ارکان البلاد، و ساسه العباد… ». (المزار الکبیر / ۱۴۳، ۱۴۴، بحارالانوار ۲۶۰/۹۸).
و در زیارت جامعه ی کبیره:
«… وَ سَاسَةَ الْعِبَادِ وَ أَرْکَانَ الْبِلَادِ وَ أَبْوَابَ الْإِیمَانِ. » [۱]
آری چهارده معصوم: همگی ارکان توحید و ایمان و اسلام هستند، و هر یک از آنان رکن است برای سایر معصومین. حضرت صدیقه سلام الله علیها در این مقام – نظیر و همانند و همتای رسول اکرم(ص) رکن است برای امیرالمؤمنین علیه السلام.
حضرت صادق علیه السلام در این زمینه بیان روشن و واضحی فرموده‌اند:
«لَوْ لَا أَنَّ الله تَعَالَی خَلَقَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَمْ یَکُنْ لِفَاطِمَةَ کُفْوٌ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ آدَمُ فَمَنْ دُونَهُ. » [۲] «اگر خدای عز و جل امیرالمؤمنین را نمی‌آفرید، – از اولین و آخرین – فاطمه را بر روی زمین نظیر و همتائی وجود نداشت».
علی و فاطمه هر دو صاحب ولایت، هر دو دارای مقام عصمت و طهارت و هر دو از ارکان توحید و ایمان‌اند.
امام ششم حضرت جعفربن الصادق علیه‌السلام به عبارت دیگری می‌فرماید:
«لَوْ لَا أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام تَزَوَّجَهَا لَمَا کَانَ لَهَا کُفْؤٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ آدَمُ فَمَنْ دُونَهُ. » [۱]
تشخیص «رکن بودن» و یا «کفو و همتا بودن» بشری با بشر دیگر، مطلبی است که فهم انسان از درک آن عاجز و ناتوان است، و تنها خدای تعالی «الله یَعْلَمُ ما خَلَق» که از ضمائر مخلوقات خویش آگاه است میداند و میتواند معین کند چه کسی کفو و نظیر و همانند کیست، و همتای هر موجودی در عالم کدامست.
لذا اختیار فاطمه علیها السلام برای همسری علی علیه السلام، یک انتخاب الهی است، خدای تعالی خود برای زهرا علیها السلام زوجی را که کفو و همتای اوست برمیگزیند و در این عقد آسمانی خود خطبه میخواند، و شهود این ازدواج مقدس، پیامبر اکرم صلی الله علیه واله جبرئیل و فرشتگان هستند.
باید این چنین باشد، زیرا جز خدای خالق یکتا چه کسی میداند کفو و همانند زهرا علیها السلام کیست، زهرایی که همتا ندارد و هیچ بشری جز علی شبیه و نظیر او نیست، و در نتیجه همین جهل و نادانی و ناتوانی بشر در شناخت مقام شامخ زهرا علیها السلام است که می‌بینیم ابوبکر و عمر نیز خواستار ازدواج با فاطمه علیها السلام می‌شوند، و پیامبر اکرم صلی الله علیه واله در جواب آنان چنین می‌فرماید: فاطمه از آن خداست و من در این مورد هیچگونه اختیاری ندارم «اللهُ یَعْلَمُ ما خَلَق»، و تنها خدا که خالق زهراست میداند کفو و همسر و زوج شایسته‌ی او کیست، و من و دخترم اگرچه صاحب مقام ولایتیم، ولی خدای تعالی بر من و او ولایت دارد و انتخاب و تعیین همسر فاطمه علیها السلام امری است خدایی.
اسناد روایات و احادیث:
[۱]: عیون الاخبار ج ۲/ ۲۷۷، بحارالانوار ج ۹۹/ ۱۲۷- ۱۲۸. همچنین در یکی از زیارتهای حضرت امیرالمومنین علیه السلام میخوانیم: «… اشهد انک و الائمه من ولدک سفینه النجاه، و دعائم الاوتاد، و ارکان البلاد، و ساسه العباد… ». (المزار الکبیر ص ۷۶، ۷۷، بحارالانوار ج ۹۷/ ۳۴۲، ۱۴۸) ؛ و در یکی از دعاهای روز عید غدیر میخوانیم: «… اللهم صل علی محمد و آل محمد، الائمه القاده، و الدعاه الساده، و النجوم الزاهره، و الاعلام الباهره، و ساسه العباد، و ارکان البلاد… ». (اقبال الاعمال ص ۴۹۲، بحارالانوار ج ۹۵/ ۳۲۰) ؛ و در توقی شریف حضرت که برای استشفاع به محمد و آل محمد علیهم السلام است میخوانیم: «… قد اتاکم الله یا آل یاسین خلافته و علم مجاری امره فیما امره فیما قضاه و دبره و رتبه و اراده فی ملکوته، فکشف لکم الغطاء، و انتم خزنته و شهداوه و علماوه و امناوه، ساسه العباد و ارکان البلاد و قضاه الاحکام… ». (بحارالانوار ج ۹۱/ ۳۷. همچنین مراجعه کنید به مصباح الزائر ص ۲۲۳، ۲۲۴، بحارالانوار ج ۹۹/ ۹۳).[۲]: بحارالانوار ج ۴۳/ ۱۰۷.
[۱]: مرحوم مجلسی این روایت را از کتاب علل الشرائع و خصال و امالی صدوق و دلائل الامامه طبری نقل می‌کند و سپس می‌گوید: «این امکان وجود دارد که بتوان به این روایت استدلال کرد و گفت که علی و فاطمه علیهماالسلام اشرف از تمامی انبیاء اولوالعزم- بجز پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم- هستند». (بحارالانوار ج ۴۳/ ۱۰، ۱۱). اعتقاد مرحوم علامه امینی نیز همین بوده است چنانکه در منقبت سی و دوم از مناقب چهل گانه ی حضرت زهرا علیهاالسلام که پس از این خواهید خواند می‌گویند: «اگر بجز این فرمایش از جانب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم تصریحی در این مورد در دسترس ما نبود (با اینکه وجود دارد)، همین حدیث شریف برای اثبات برتری حضرت صدیقه زهرا علیهاالسلام بر جمیع انبیا (جز پدر بزرگوارش) کافی بود.